Ang mga kamakailang resulta ng Pahayag End of Year (P-EOY2023) survey na nagpapakita ng pagbaba sa porsyento ng tiwala at pagsang-ayon kay Vice President at Department of Education Secretary Sara Duterte ay dapat maging babala sa mamamayan ng Pilipinas. Batay sa ulat mula sa SunStar Davao at isinagawa ng PUBLiCUS Asia Inc., ang survey na ito ay naglalantad ng lumalaking pangangamba at hindi kasiyahan sa mga Dabawenyo, lalung-lalo na sa Mindanao.

Bagaman mahalaga na ituring na maaaring mag-iba ang mga opinyon, nakakabahala na bumaba ang marka ni Duterte mula 62 porsyento hanggang 59 porsyento. Mas nakakabahala ang pagbagsak sa Mindanao, ang kanyang itinuturing na balwarte, mula 84 porsyento hanggang 76 porsyento. Ito ay dapat maging senyales ng pagbabago ng damdamin kahit sa kanyang rehiyon.

Si Lea Regina Dulay, isang hindi nagtuturo na kawani, ay wastong nagpapahayag ng mga isyu na maaaring nag-ambag sa pagbagsak na ito. Ang inihain na kumpidensiyal na mga pondo, na kamakailan ay ibinasura, ay nagdulot ng pag-aalinlangan sa publiko. Ang mga alalahanin sa DepEd, kabilang ang sobrang mamahaling mga laptop, hindi nababalik na pondo, at ang kakulangan ng badyet para sa espesyal na edukasyon, ay nagpapakita ng pangangailangan ng agarang aninaw at pananagutan.

Ang opinyon ng isang hindi nagpakilalang maybahay tungkol sa mabilisang paggamit ng Kumpidensiyal na Pondo sa loob lamang ng 11 araw ay may saysay. Ang mabilisang paggamit ng mga pondo nang walang malinaw na paliwanag ay natural na magdudulot ng mga katanungan hinggil sa layunin nito at sa kanyang pakinabang sa publiko.

Bukod dito, ang pagbibigay-diin ng isang mag-aaral na hindi nais magbigay ng pangalan sa pag-aakusa ni Duterte sa mga nagtatanong tungkol sa kumpidensiyal na mga pondo bilang ‘terorista’ ay nagpapakita ng isang may problemang paraan ng pagsusuri. Ang mga akusasyon ng ganitong uri ay hindi nagpapalakas ng tiwala; sa halip, lumilikha ito ng isang kapaligiran ng takot at pag-aalinlangan sa publiko. Ang tiwala ay marupok, lalo na sa mga usapin na may kinalaman sa pondo ng publiko, at ang pagtanggi sa mga pagsagot sa mga katanungan gamit ang mga marahas na salita ay nagdudulot lamang ng mas malalim na pagdududa.

Ang pang-unawa ng manggagawa na tumatanggap ng pinakamababang pasahod hinggil sa tugon ng publiko sa mga kontrobersiya sa kumpidensiyal na mga pondo ay sumasang-ayon sa mas malawak na damdamin. Ang mga mamamayan ng Pilipinas ay hindi tumatanggi na harapin ang mga pagsubok ng kanilang mga lider, ngunit hinahanap nila ang aninaw, pananagutan, at positibong aksyon upang sagutin ang mga isyu na ito. Maaring umunlad ang marka ni Duterte kung makakamtan ang konkretong hakbang na tutugon sa mga alalahanin ng publiko.

Sa kabaligtaran, ang pag-angat ng ratings ni President Ferdinand Marcos, Jr. ay naghahamon ng atensyon. Ang pagtaas na ito, lalung-lalo na sa Special Land, North-Central Luzon, at Visayas, ay nagpapahiwatig ng pagbabago sa pulitikal na damdamin. Gayunpaman, mahalaga na yakapin ang mga numero na ito nang maingat, na tiyakin na ang pag-angat ay hindi lamang resulta ng magkaibang mga pangyayari.

Habang inilalabas ng mga karaniwang Pilipino ang kanilang mga alalahanin at opinyon, ang kanilang tapang na ipahayag ang posibleng hindi tamang gawain at ang panawagan para sa pananagutan ay dapat na purihin. Sa isang demokratikong lipunan, ang boses ng mamamayan ay naglalaro ng mahalagang papel sa paghubog sa itinakda ng bansa.

Ang mga rekomendasyon para sa mga Pilipino sa harap ng mga pagbabago na ito ay malinaw. Una at pinakamahalaga, igiit ang aninaw mula sa mga lider, lalo na hinggil sa paggamit ng pondo ng publiko. Panagutin ang mga halal na opisyal sa kanilang mga aksyon at desisyon. Makilahok sa mga bukas na diskusyon at debate, na naghihiyakat ng kultura ng diyalogo kaysa sa pagtanggi o panggigipit.

Bagamat mahalaga ang mga kritisismo, kasing-kahalaga ang pagkilala sa mga positibong aksyon kapag ito’y tinatanggap. Ang publiko ay dapat maging mapanagot ngunit suportado din sa mga hakbang na layong sagutin ang iniulat na mga isyu sa Department of Education at iba pang mga aspeto na may kahalagahan.

Sa pagtatapos, ang pagbagsak ng marka ni Duterte ay nagbibigay diin sa pangangailangan para sa pagsusuri ng mga estratehiya ng pamumuno at ang pangakong maging bukas. Ang mga mamamayang Pilipino, ang tunay na arkitekto ng kapalaran ng bansa, ay dapat na patuloy na magsulong para sa isang pamahalaan na magpaandar nang may aninaw, responsibilidad, at pananagutan. Ito ay hindi lamang isang panawagan para sa pagbabago; ito’y isang daing para sa isang pamahalaan na sumasalamin sa mga pangarap at kahalagaan ng mga taong pinagsisilbihan nito.