Bawat pagbubunyag sa Pharmally scandal ay nag-aalis ng maskara ng gobyerno ng Pilipinas, nagpapakita ng nakakatakot na katotohanan ng kawalan ng pananagutan. Si Richard Gordon, isang walang kapagurang tagapagtanggol ng katarungan, ay lumalaban sa mga puwersang humahadlang sa pagbabago. Higit pa sa bilyon-bilyong piso na diumano’y naibulsa ng mga nasa loob, ang usaping ito ay tungkol sa taumbayang ipinagkanulo ng sistemang dapat sana’y nagtatanggol sa kanila. Hanggang kailan maghihintay ang mga Pilipino para sa hustisya?

Sa buong karera niya, walang tigil si Gordon sa paghanap ng katotohanan. Bilang pinuno ng Senate Blue Ribbon Committee, inilantad niya ang malalaking kaso ng katiwalian, kabilang ang diumano’y maling paggamit ng Pharmally Pharmaceutical Corp. ng P11 bilyon mula sa pondo ng pandemya. Nakakabahala ang mga detalye: si Michael Yang, dating tagapayo ni Pangulong Rodrigo Duterte, at si Lin Weixiong, tagapamahala ng pananalapi ng Pharmally, diumano’y ginamit ang pondo para sa mga marangyang pagbili sa ibang bansa. Habang nagdurusa ang mga Pilipino noong pandemya, ang mga pondong para sana sa mga kagamitan ay dumaloy patungo sa karangyaan.

Ramdam ang pagkadismaya ni Gordon. Itinuturo niya ang mga koneksyong pampulitika bilang ang langis na nagpapadulas sa katiwalian upang hindi mapansin. Nakakaalarmang isipin ang mabilis na pag-asenso ng Pharmally, mula sa isang kumpanyang may P625,000 na kapital patungo sa pagkapanalo ng bilyon-bilyong kontrata mula sa gobyerno. Binalaan na ng Commission on Audit ang mga kontratang ito, ngunit tila natigil na ang hakbang patungo sa pananagutan. Ang mga ahensiyang tulad ng Department of Justice, Anti-Money Laundering Council, at Ombudsman ay tila naipit sa burukrasya—o mas masahol pa, sa mga ugnayang pampulitika. Ang panawagan ni Gordon na protektahan ang pondo ng publiko ay isang direktang hamon sa isang gobyernong tila ayaw magbago.

Ang kaso ng Pharmally ay nagpapakita rin ng malalim na pagkakabit ng kayamanan at kapangyarihan. Ang koneksyon ni Michael Yang kay Duterte ang nagprotekta sa kanya mula sa masusing imbestigasyon, at ang kanyang impluwensya ay bumabalik pa sa mga araw ni Duterte bilang alkalde ng Davao. Matagal nang usap-usapan ang mga ugnayan ni Yang sa mga ilegal na transaksyon at mga lihim na maniobra sa pananalapi, at ang kanyang pagkakasangkot sa mga transaksyon ng Pharmally ay nagpapakita kung paano naisasamantala ng makapangyarihan ang sistema. Ang kaso ay nagpapaalala sa pagkakakulong ni dating Pangulong Joseph Estrada sa kasong plunder, ngunit sa kalaunan ay pinatawad at nakabalik pa sa politika na tila walang malaking kaparusahan. Sa kaso ng Pharmally, hindi lamang nakatakas sa pananagutan ang mga pangunahing sangkot, kundi tila sila pa ang nakinabang. Mga ulat ng pagbili ng ari-arian sa Dubai na nagkakahalaga ng higit sa $20 milyon ang nakakagalit para sa mga Pilipinong naiwan sa kahinaan sa panahon ng pandemya.

Ang kwentong ito ay nagbibigay-diin sa mga sistematikong problema sa sistemang pangkatarungan ng Pilipinas, kilala sa mabagal na usad at pagiging madaling maimpluwensyahan ng pampulitikang presyon. Ang mga parusa para sa plunder sa ilalim ng Republic Act No. 7080 ay mabigat, kabilang ang habambuhay na pagkakakulong at pagbawi ng mga ari-arian. Ngunit ipinapakita ng kasaysayan na sa mga kasong mataas ang profile, bihira ang tunay na kaparusahan, at madalas na nakakatakas ang mga makapangyarihan na may kaunting konsekwensya. Kung walang matatag na aksyon mula sa DOJ, Anti-Money Laundering Council, at Ombudsman, nanganganib na makaligtas muli ang mga pangunahing sangkot sa Pharmally sa pananagutan, mas pinapalalim ang kawalang-tiwala ng publiko sa mga institusyong Pilipino.

Agad na panawagan ni Gordon ang kumilos: hinihimok niya ang administrasyong Marcos na gamitin ang lahat ng kapangyarihang taglay nito upang usigin ang mga sangkot at bawiin ang mga pondong itinago sa ibang bansa. Ngunit may mga tanong kung kaya ba ni Pangulong Marcos, na ang sariling pamilya ay may reputasyon na nabahiran ng mga paratang ng katiwalian, na tugisin nang walang kinikilingan ang mga may sala. Sinasabi ng mga kritiko na dapat magpatuloy ang mga imbestigasyon nang maingat upang masiguradong naaayon sa due process, ngunit ang ganitong pag-iingat ay lalo lang nagpapadismaya sa publikong pagod na sa mga kasong tumatagal ng taon bago maresolba. Tulad ng ipinapakita ng mga nakaraang kaso, ang hustisyang matagal makamit ay madalas na nangangahulugang hustisyang hindi na makakamtan.

Isa pang komplikasyon sa kaso ng Pharmally ay ang matagal nang tradisyon ng katapatan sa mga kaalyado kaysa sa pananagutan. Ang politika ng Pilipinas ay nakaugat sa mga alyansa na nagpoprotekta sa mga partikular na indibidwal. Ang malapit na koneksyon ni Duterte kay Yang ay nagpapakita ng kulturang pagtangkilik na sumisira sa tiwala ng publiko sa mga pinunong dapat sana’y nagpapatupad ng batas.

Ang kaso ni Gordon para sa agarang aksyon ay kapani-paniwala. Hinihimok niya ang DOJ, Bureau of Internal Revenue, at Ombudsman na magtulungan sa pag-usig sa mga pangunahing sangkot sa Pharmally. Ang mga korte ng Pilipinas, aniya, ay kailangang makita bilang mga institusyong tapat sa pagpapatupad ng batas nang walang kinikilingan, hindi bilang mga instrumento para protektahan ang mga may pribilehiyo. Higit pa sa pag-uusig, kailangan ng administrasyon na maglaan ng prayoridad upang mabawi ang mga pondong inilihis ng Pharmally. Hinihimok niya ang Anti-Money Laundering Council na humingi ng internasyonal na kooperasyon, dahil ang mga batas laban sa pandarambong sa bansa ay nagpapahintulot ng pagbawi ng yaman na itinago sa ibang bansa.

Ang Pharmally scandal ay isang pambihirang pagkakataon para sa publikong Pilipino na hingin ang integridad mula sa kanilang mga pinuno. Ang kasong ito ay maaaring maging isang mapagpasyang sandali, isang oportunidad na wakasan ang kulturang “kung sino ang kilala” na matagal nang nagpoprotekta sa katiwalian. Kung ang hustisya sa kasong ito ay muli na namang matabunan ng burukrasya, ang pag-asa para sa reporma ay patuloy na maaagaw sa kamay ng bansa.

Ang Pharmally ay hindi isang simpleng iskandalo; ito ay isang pagsubok para sa sistemang pangkatarungan at sa pamumuno ni Marcos. Ang tanong ay nananatili—sila ba’y kikilos upang pagsilbihan ang bayan, o lulubog sa alon ng kapangyarihan at pribilehiyo? Kung mabigo silang magbigay ng hustisya ngayon, nanganganib ang Pilipinas na magkaroon ng isa pang henerasyon na nawalan ng pag-asa. Ngunit kung magtatagumpay sila, maaari nilang simulan ang isang bagong panahon kung saan ang hustisya ay hindi ang pagbubukod-tangi, kundi ang matatag na pamantayan.