SA isang makasaysayang desisyon na nagbibigay ng malinaw at nakakatakot na mensahe sa mga opisyal ng gobyerno sa buong Pilipinas, hinatulan ng Sandiganbayan na nagkasala ang dating Mayor ng Mamburao, Occidental Mindoro na si Voltaire Anthony Villarosa sa matinding pagpapabaya sa tungkulin. Ang kanyang panunungkulan ay nabahiran ng lantad na paglabag sa batas ng Government Service Insurance System (GSIS), na nagresulta sa kanyang pagkakahatol dahil sa kabiguang mag-remit ng mahigit sa P4 milyon sa mga kontribusyon at pagbabayad ng utang ng mga empleyado. Ang implikasyon ng kasong ito ay umabot nang lagpas sa korte, na nagsisilbing seryosong babala sa mga nasa posisyon ng pampublikong tiwala.

Ang batas ng GSIS, sa ilalim ng Republic Act No. 8291, ay nag-uutos ng mahigpit na pagsunod mula sa lahat ng ahensya ng gobyerno sa pag-remit ng mga kontribusyon na binabawas mula sa sahod ng mga empleyado. Partikular, sinabi sa Seksyon 6 ng batas na “ito ay magiging mandatoryo at sapilitan para sa lahat ng ahensya ng gobyerno na isama ang pagbabayad ng mga kontribusyon sa kanilang taunang appropriations” at tinitiyak na ang mga pagbabawas na ito ay agad na i-remit sa GSIS. Ang hayagang pagsuway ni Villarosa sa mga probisyong ito ay hindi lamang paglabag sa legal na tungkulin kundi isang malalim na pagtataksil sa pampublikong tiwala.

Ang desisyon ng Sandiganbayan ay binibigyang-diin ang “sadyang, labag sa batas, at kriminal” na pagkabigo ni Villarosa na i-remit ang mga premium ng GSIS mula Setyembre 20, 2015 hanggang Mayo 20, 2016. Sa kabila ng kanyang pagtatangkang ilipat ang responsibilidad sa kanyang mga tauhan, binigyang-diin ng korte ang prinsipyo ng command responsibility. Bilang mayor, si Villarosa ay hindi lamang responsable sa pangangasiwa ng mga operasyong administratibo kundi pati na rin sa pagtiyak ng pagsunod sa mga pambansang batas na naglalayong protektahan ang kapakanan ng mga empleyado ng gobyerno.

Ang kasong ito ay hindi walang katulad na pangyayari. Noong 2012, ang dating Mayor ng Capas, Tarlac na si Reynaldo Catacutan ay naharap sa katulad na mga paratang dahil sa hindi pag-remit ng mga premium ng GSIS. Siya rin ay napatunayang nagkasala at nahatulan ng pagkabilanggo. Ang mga ganitong kaso ay nagbubunyag ng patuloy na problema sa lokal na pamahalaan: ang maling paggamit o pamamahala ng mga pondo na nakalaan para sa mga benepisyo ng mga empleyado. Ang patuloy na pattern ng mga ganitong paglabag ay nangangailangan ng mahigpit na pagbabantay at mga mekanismo ng pananagutan sa loob ng mga yunit ng lokal na pamahalaan.

Dapat pakinggan ng mga opisyal ng gobyerno ang kuwento ng pagbagsak ni Villarosa. Ang mga kahihinatnan ng pagpapabaya sa mga tungkulin ayon sa batas ay malubha, na sumasaklaw hindi lamang sa mga legal na parusa kundi pati na rin sa pagkawala ng tiwala ng publiko. Ang hatol kay Villarosa ng dalawang hanggang apat na taon sa bilangguan, isang multa na P10,000, at panghabang-buhay na diskwalipikasyon sa paghawak ng pampublikong posisyon ay dapat magsilbing matinding babala.

Upang maiwasan ang ganitong mga malubhang paglabag sa hinaharap, ilang mga rekomendasyon ay mahalaga:

1. Pinalakas na Pagsubaybay at Pananagutan: Ang Department of the Interior and Local Government (DILG) ay dapat magpatupad ng mas mahigpit na mekanismo ng pagsubaybay at pagpapatupad upang matiyak ang pagsunod sa mga kinakailangan sa remittance ng GSIS.

2. Maaninaw na Pag-uulat: Ang mga yunit ng lokal na pamahalaan ay dapat atasang ipahayag ang kanilang mga tala ng remittance nang regular, na nagpapahintulot sa mga empleyado at mamamayan na mapatunayan ang pagsunod.

3. Pagtataas ng Kakayahan: Regular na mga programa sa pagsasanay para sa mga lokal na opisyal sa pamamahala ng pananalapi at mga responsibilidad ayon sa batas ay maaaring mabawasan ang panganib ng hindi pagsunod.

4. Proteksyon sa Whistleblower: Ang pagpapalakas ng mga proteksyon para sa mga whistleblower ay maaaring maghikayat ng pag-uulat ng mga maling gawain nang walang takot sa paghihiganti.

Ang kuwento ni Voltaire Anthony Villarosa ay nagsisilbing mabigat na paalala ng mga panganib ng pagkakampante at korapsyon sa pampublikong serbisyo. Habang patuloy na pinaninindigan ng hudikatura ang pagpapatupad ng batas, obligasyon ng lahat ng lingkod-bayan na mahigpit na sumunod sa kanilang mga legal na obligasyon, na tinitiyak na ang mga karapatan at kapakanan ng kanilang mga empleyado ay hindi na muling masasakripisyo dahil sa kapabayaan o maling gawain.