ISANG SHOWDOWN ang naging mainit na komprontasyon sa pagitan nina dating Pangulong Rodrigo Duterte, na humarap sa Senate Blue Ribbon Subcommittee upang ipagtanggol ang War on Drugs ng kanyang administrasyon, sa gitna ng mga paratang ng extrajudicial killings (EJKs) at mga paglabag sa karapatang pantao, at ang mga pamilya ng mga umano’y biktima ng EJK pati na rin si dating Senador Leila de Lima, na idineklara ang sarili bilang biktima ng mga umano’y kasinungalingan at kwentong likha ng nakaraang administrasyon.

“I did it my way. I offer no apologies. No excuse. The war on drugs is about eradication of illegal drugs like shabu etc. This was my covenant to the Filipino people who believed in me,” binasa ni Duterte sa kanyang pambungad na pahayag ang mga nasabing salita kung saan iginiit niya na wala siyang pagsisisi.

Ipinahayag ni Duterte na ang anti-drug campaign na kilala bilang Oplan Tokhang ay ipinatupad upang “protect the people” at tiyakin ang kaligtasan ng publiko.

Pinangunahan ni Senador Aquilino “Koko” Pimentel, kasama si Senador Joel Villanueva bilang Vice Chair, ang subcommittee ng blue ribbon hearing, na siyang unang pagharap ni Duterte sa isang kongresyonal na imbestigasyon ukol sa kontrobersyal na kampanya.

Sa mga pahayag niya sa media, ipinahayag ni Duterte ang kanyang kahandaan na magbigay ng ulat sa kanyang mga ginawa, at sinabing iiwan niya ang pamana ng kanyang administrasyon sa mga Pilipino. “I did what I had to do,” ani Duterte, na ipinihahayag ang kanyang pagsisikap na sugpuin ang paglaganap ng iligal na droga.

Si Senador Risa Hontiveros, isang pangunahing kritiko ng war on drugs, sa kanyang pambungad na pahayag ay nanawagan sa mga mambabatas na pakinggan ang mga testimonya ng mga biktima at kanilang pamilya, ngunit iginiit ni Senador Ronaldo “Bato” dela Rosa na dapat unahin si Duterte sa pagdinig.

Binigyang-diin ni Hontiveros ang pangangailangan na malaman ng lahat ang katotohanan. “Their stories deserve to be heard and should spur us to action,” sabi niya, na inilalarawan kung paano nagdulot ng takot at kawalan ng tiwala ang kampanya ni Duterte sa mga komunidad sa buong bansa. Tinawag niyang “Chief Architect” si Duterte ng War on Drugs, at sinabi niya na sisiyasatin ng subcommittee ang mga paulit-ulit na pahayag ni Duterte tungkol sa “eliminating” drug suspects, na aniya’y maaaring nagtakda ng tono para sa marahas na pagpapatupad ng batas.

Tinukoy ni Hontiveros ang mga natuklasan mula sa iba’t ibang imbestigasyon, na nagsasabing mayroong “organized kill list” at mga pagkakataon ng planted na ebidensya. Nabanggit niya ang mga pangamba na ang programa ay hindi lamang tungkol sa paglaban sa droga kundi nagpapakita ng mga sistematikong isyu na nagdulot ng malawakang paglabag sa karapatang pantao.

Tinuligsa ni Hontiveros ang madalas na rason ng pulisya na “nanlaban” sa mga kaso kung saan napapatay ang mga suspek, na binigyang-diin na pati mga bata ay kabilang sa mga nasawi. “If this was truly a campaign against drugs, why were an estimated 122 children, including a one-year-old, killed? Did they also ‘fight back’?” tanong niya, na binibigyang pansin ang epekto ng kampanya sa mga inosenteng buhay.

Ipinahayag din niya ang kanyang pangamba sa kaso ni Kian delos Santos, isang 17-anyos na estudyanteng napatay noong 2017 sa isang anti-drug operation, na naging simbolo ng mga umano’y pang-aabuso sa kampanya ni Duterte. Inalala niya ang papel ng kanyang opisina sa pagsuporta sa mga batang saksi sa kaso ni Kian, na sinasabing ang kanilang pagsali ay hindi lamang responsibilidad kundi isang pangako sa bawat Pilipinong biktima ng marahas na kampanya.

“Our involvement was not just a responsibility but a commitment to every Filipino victimized by this brutal campaign,” ani Hontiveros, na nangakong hindi masisiraan ng loob sa “claims of self-defense” na madalas gamitin ng pulisya.

Habang isinasagawa ang pagdinig, direktang hinamon ni Hontiveros ang naratibo ng pulisya, na tumutukoy sa mga ulat ng mga pilit na sinumpaang salaysay kung saan ang mga pamilya ng biktima ay sinasabing pinilit pumirma na nagsasabing ang kanilang mahal sa buhay ay namatay sa “natural causes” o hindi sila magsasampa ng kaso. Ayon kay Hontiveros, ang mga “intimidation tactics” na ito ang nagpipigil sa maraming pamilya na humingi ng hustisya at binibigyang-diin ang pangangailangan ng mas malawak na reporma sa mga polisiya at mekanismo ng pananagutan.

Pinagtanggol naman ni Senador Dela Rosa, dating hepe ng Philippine National Police at masugid na tagasuporta ng anti-drug campaign, ang pulisya, na sinasabing ang ilang mga suspek ay nagtataglay ng tunay na banta. Sinabi rin niya na ang mga may ebidensya laban sa pulisya ay dapat magsampa ng pormal na kaso.

Nagsalaysay din si Gng. Gonzales, biyuda ng umano’y drug pusher na si Joselito Gonzales, na umamin na ang kanilang pamilya ay nagbebenta ng droga ngunit iginiit na ang kanilang supply ay mula sa mga lokal na pulis, na kanyang pinangalanan bilang Allan Cadag at Marlon Olaco. Sinabi rin ni Gonzales na ang kanilang pamilya ay inuutusan ng pulisya na linisin ang dugo mula sa mga sasakyan na ginamit sa mga operasyon, na nagpapahiwatig ng koneksyon ng mga law enforcement sa distribusyon ng droga at karahasan ng kampanya.

Inihayag ni Hontiveros ang mga testimonya bilang “damning revelations” na nangangailangan ng masusing pagsisiyasat sa mga gawi ng pulisya at ang umano’y pakikipagsabwatan sa illegal drug trade.

Bilang karagdagan sa pagdinig, nagpahayag si Father Flavie Villanueva, isang pari na kasangkot sa Paghilom, isang organisasyon na sumusuporta sa mga pamilya ng EJK victims, na mayroon nang 329 pamilya ng biktima na kasalukuyang nagtutulungan sa kanyang organisasyon. Nabanggit niya ang kakulangan ng forensic evidence sa maraming kaso ng “nanlaban,” na nagtataka kung bakit maraming crime scene ang walang armas na sinasabing ginamit ng mga suspek sa shootout.

Sinuportahan ni Hontiveros ang mga pahayag ni Father Flavie, na binibigyang-diin na ang burden of evidence ay nasa mga tagapagpatupad ng batas. “If 6,000 were killed, shouldn’t there be 6,000 firearms as evidence?” tanong niya, na pinupuna ang mga pamantayan ng pananagutan ng pulisya sa kampanya.

Ang Senate Blue Ribbon Subcommittee probe, na kinabibilangan ng mga testimonya ng mga pamilya at komunidad na apektado ng War on Drugs, ay naghahangad na linawin ang epekto ng kampanya sa tao, siyasatin ang mga kaugnay na patakaran, at imbestigahan ang mga gawi ng pagpapatupad ng batas.

Samantala, iba pang mga resource person tulad nina Royina Garma, Jimmy Guban, Edilberto Leonardo, at Kerwin Espinosa ay hindi dumalo sa pagdinig. Ang Komite ay mag-iisyu ng subpoena para sa kanilang pagdalo sa susunod na pagdinig upang mapilitan ang mga ito na humarap mismo sa nasabing imbestigasyon.