SA isang nakakagulat na pagsisiwalat, ibinukas ng Commission on Audit (COA) ang Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) sa harap ng publiko, na naglalantad ng kawalan nito sa pag-remit ng kahigitang P5 bilyon na kinokolekta mula sa sahod ng mga kawani. Ang paglabag na ito sa pananalapi, na itinampok sa ulat ng pagsusuri noong 2022, ay naglalantad ng malupit na pagkukulang sa responsibilidad sa pinansya at bumubukas ng mga kritikal na tanong tungkol sa kapakanan ng mga kawani ng DepEd.

Ang maingat na pagsusuri ng COA ay nagbigay-diin sa P4.47 bilyon na hindi naire-remit na premium contributions at hulog sa pagkautang, na nagbubukas ng panganib sa benepisyo ng Government Service Insurance System (GSIS) para sa mga kawani ng DepEd. Ang epekto ay hindi limitado sa pinansiyal na pagkalugi lamang, gaya ng binanggit ng mga kontador ang potensyal na multa at pagtatanggal ng mga pribilehiyo sa pautang. Ang ganitong kapabayaan ay hindi lamang nag-uudyok ng hindi pagtitiwala sa pagitan ng institusyon at mga kawani nito kundi nagpapahiwatig din ng mas malalim na suliraning sistematiko sa loob ng DepEd.

Sabay-sabay, inimbestigahan din ng COA ang Tanggapan ng Bise Presidente, lalo na si Bise Presidente at Kalihim ng Edukasyon Sara Duterte, hinggil sa iniulat na paglalabas ng P125 milyon para sa “confidential at intelligence funds.” Ang ganitong pahayag ang nag-udyok sa tatlong magkakahiwalay na petisyon sa Korte Suprema, na nagsusuri sa kawastuhan at aninaw ng gayong alokasyon.

Ang pagtanggap ni Punong Mahistrado Alexander Gesmundo sa mga petisyon ay nagpapahiwatig ng mahalagang yugto, kung saan tinatawag ang hudikatura na tunay na sumusuri sa mga kahulugan ng gastusin ng gobyerno.

Ang mga inaasahan ng publiko sa pananagutan ay mas pinatindi habang maingat na iniikot ng hudikatura ang legal na mga aspeto na itinatampok sa mga petisyon na ito.

Samantala ang COA ay walang humpay sa paghahayag ng mga iregularidad sa pananalapi, dapat kilalanin ang mga nagpupursige sa katarungan na nagdala ng mga isyu sa unang plano. Ang kanilang paghahabol sa katarungan ay nagiging paalala na ang isang mapanagot na mamamayan ay mahalaga sa pagtataguyod ng mga prinsipyo ng transparensiya at pananagutan sa pamahalaan.

Sa harap ng lahat ng ito, ang mga rekomendasyon ng COA ang nagiging pangunahing usapin. Ang pagsusulsol sa DepEd na maaga nang ire-remit ang lahat ng kontribusyon sa Home Development Mutual Fund (HDMF) at sa Philippine Health Insurance Corp. (PhilHealth), ay wasto sa pagkakakilanlan ng mahalagang pangangailangan na itaboy ang mga kawani mula sa potensyal na multa at tiyakin ang pagtanggap ng kanilang mga karapat-dapat na benepisyo.

Mahalaga para sa DepEd na ituring ang mga pagkukulang na ito hindi lamang bilang simpleng pagkakamali sa pananalapi kundi bilang isang paglabag sa tiwala na nangangailangan ng agarang pagtutuwid. Ang malinaw na komunikasyon sa mga apektadong kawani ay mahalaga sa pagtatayo ng tiwala at pagsasalabas ng pangamba dahil sa pangangasiwa ng pera.

Ang responsibilidad ay nasa mga balikat din ni Bise Presidente Sara Duterte, alinsunod sa kanyang papel bilang Kalihim ng Edukasyon. Bilang isang lider, kailangang pangunahan niya ang isang masusing pagsisiyasat upang matukoy ang mga pangunahing sanhi ng pamamahala ng pera sa loob ng DepEd. Inaasahan ng publiko ang katiyakan na ang mga kagyat na hakbang ay ipapatupad upang maiwasan ang muling pag-iral ng gayong pagkakamali.

Bukod dito, nagpapahiwatig ang mga natuklasan ng COA ng isang matinding pangangailangan para sa Kagawaran ng Edukasyon na palakasin ang kanilang mga internal na kontrol at sistemang pangangasiwa ng pera.

Kailangang magkaruon ng mahigpit na mga hakbang upang tiyakin ang maagang pag-iremit ng mga bawas, na nagbabawas sa pagkakaroon ng hindi nai-remit na pondo at nagbibigay proteksyon sa pinansiyal na kalagayan ng mga kawani ng DepEd.

Sa buod, ang mga pagsisiwalat tungkol sa pamamahala ng pera ng DepEd ay nangangailangan ng agaran at matibay na aksyon. Ang papel ng COA sa pagdadala ng mga isyung ito sa liwanag ay dapat pinupuri, at ngayon ay nasa DepEd at Bise Presidente Sara Duterte ang responsibilidad na harapin ang mga alalahanin na ito nang tapat, palakasin ang mga kontrol sa loob, at muling makamit ang tiwala ng kanilang mga kawani at ng publiko. Sa pamamagitan lamang ng mga desisyong may resolusyon ay maaasahan natin ang pag-angat muli ng integridad ng ating sistemang edukasyon at mga institusyon ng pamahalaan.